№13 Лекция тақырыбы: Еркіндік философиясы Лекцияның оқыту нәтижелері: 1. Негізгі дүниетанымдық ұғымдардың мағынасы мен рөлін адамның қазіргі әлемдегі жеке және әлеуметтік болмысының құндылықтары ретінде негіздей алады. 2. Қазіргі жаһандық қоғамның өзекті мәселелеріне қатысты өзінің адами ұстанымын қалыптастыру және сауатты дәйектей алады. Лекция жоспары: Философия тарихындағы еркіндік ұғымы Адам және оның еркіндігі. Сөз бостандығы, білдіру және жауапкершілік. Лекция мазмұны: Еркіндік — адамның немесе жеке ұлттың, халықтың өз мүдделері мен мүмкіндігіне сай әрекет етіп, өз қалауын жүзеге асыруы. Адамдар өз әрекетінің объективті жағдайларын қалауынша таңдап алуға ерікті емес, алайда олар нақтылы және салыстырмалы еркіндікке ие. Ғылыми-техникалық ілгерілеу әрбір адамға, әлеуметтік топқа, тұтас ұлтқа қызмет ете отырып, олардың табиғаттың объективті заңдарын игеруіне, іс жүзінде қолдануына жәрдемдеседі. Жеке адам мен ұлттың еркіндік дәрежесінің артуы тұтастай алғанда қоғамның ілгерілеу үрдісінің өзекті өлшемі болады. Оның әлеуметтік кедергілерге қарсы күресі, жалпы алғанда, қоғамның алға басуының қуатты қозғаушы күші болып табылады. Адамдардың дүниедегі объективті жағдайды таңдау еркіндігі болмағанымен, олар өзіндік мақсаттарды көздей алады және оған жетудің әр түрлі мүмкіндіктері қатарынан неғұрлым тиімді жолды ерікті түрде пайдаланады. Бірақ, бұл қоғамдағы жалпы объективті жағдай мен мүмкіндікке, субъектілердің (жеке адамның, әлеум. топтың, этникалық топтың) жаратылыс заңдары мен қоғам заңдылықтарын игеру қабілетіне және басқаларына байланысты. Әлемдік философияда еркіндік туралы бір- біріне қайшы көзқарастар қалыптасқан. Гегель еркіндікті субъективті рухпен, Фейербах адамның өзінің ерекшелігімен байланыстырса, дін оны адамдардың құдайға құлшылық етуімен, экзистенциалистер адамның психикалық актілерімен байланыстыра қарастырады. К.Маркс еркіндік мәселесін қажеттілікті және заңдылықтарды білумен, оны игерумен байланысты түсіндіреді. Ф.Энгельс өзінің “Анти-Дюринг” атты еңбегінде еркіндік әлдебір нәрседен тәуелсіздік нышаны емес, керісінше, ол адамның жаратылыс күштеріне, қоғамдық қарым-қатынастарға және өз болмысына үстемдігі дейді. Еркіндік — нақты және салыстырмалы ұғым. Мысалы, адам әр түрлі жағдайларға байланысты еркін болады немесе одан мүлдем айырылады. Ол өмірдің бір саласында өзін еркін сезінгенімен, өзге бір салада оған жете алмауы да мүмкін. Сол секілді жеке адамның және ұлттың еркіндік дәрежесі де әр түрлі. Мұның өзі қоғамдағы өндіргіш күштердің дамуына да тікелей қатысты. Сонымен қатар ол әлеуметтік, этникалық топтардың, жекелеген адамдардың еркіндігін анықтайтын қоғамның әлеум.-саяси құрылымына да тәуелді. Міне, сондықтан еркіндік мәселесін саясаттану жағынан алып қарайтындар оны азаматтардың және тұтас бір ұлттың қоғамдық құрылым мен басқару түрін таңдауы деп түсіндіреді. Экономика саласында еркін базар, еркін бәсекелестік принциптері негізінде өндіргіш күштер дамитыны, адамдардың еркіндік аясы кеңейе түсетіні рас. Әр адамның, әр ұлттың еркіндік дәрежесін олардың табысы мен меншігінің көлемі ғана емес, сонымен бірге олардың материалдық және рухани игіліктерді өздерінің таңдауы мен орынды жұмсай алу мүмкіндігі анықтайды. Саясатта еркіндік мәселесі ұлттың құқықтық мемлекет құру идеясымен байланысты. Кез келген қоғамдағы жеке адам мен ұлттың еркіндік дәрежесі, ең алдымен, билік жүйесіне, оның түрлеріне (деспоттық, либералдық-демокр., т.б.) байланысты болып келеді. Либералдық- демократиялық басқару моделінің саяси еркіндік саласындағы негізгі принципі — жеке адамдардың үстемдігі емес, ең алдымен заңның үстемдігі, яғни адамдардың заңмен ғана шектелетін еркіндік құқыларын пайдалана алуы. Жеке адам мен ұлт еркіндігінің шектелуі немесе тежелуі әр түрлі объективті және субъективті себептерге байланысты. Мыс., тоталитарлық, авторитарлық жүйелердің үстемдігі, яғни демократтық құқыларға, саяси бостандықтарға (сөз, жиналыс, митинг, бірлесу, сайлау және сайлану, т.б.) қысым жасалуы, сондай-ақ, материалдық жоқшылық, рухани жұтаңдық, шектен тыс эгоизм және т.б. Шынайы еркіндік — адамдар арасындағы мәдени қарым-қатынастардың кепілі. Ендеше оның ғылыми мәні мен мазмұнын әрбір азаматтың айқын түсінуіне қол жеткізу ұлттық идеология мен саясаттың басты міндеттерінің бірі болып табылады. Адам о баста табиғатпен туылса да, оған берілген еркіндік пен жауапкершілік, оны айналадағы болмысты зерттеп, тануға қызықтырады. Сондықтан бұларды иеленгендер қашанда белсенді позицияда тұрады. Таңдау еркіндігі арқылы әрекеттене отырып, адам тәжірибесін байытады, өзін көрсету мүмкіндігіне ие болады. Олар өз еркімен әрекет етіп, ойлай алатын мүмкіндіктен тұрады. Объективті әлемде біз өзімізден басқа бар нәрсені көрмейміз, тек, өзіміздің еркін әрекетіміздің ішкі шектелуін ғана байқаймыз. Еркіндік үшін алғышарт қажет, адам өз әрекетінде еркін, соңғы нәтижесінде қажеттілікке тәуелді. Адам еркіндігі мәселесі қазіргі таңда саяси және рухани өмірдің орталығында тұр, оған жету деңгейі қазіргі қоғаммен, оның жалпы мәдени дамуы демок

13. Dersin Konusu: Özgürlük Felsefesi Dersin öğrenme çıktıları: 1. İnsanın temel dünya görüşü kavramlarının anlamı ve rolü modern dünyada kişisel ve toplumsal varoluşun değerleri olarak haklı gösterebilir. 2.Modern küresel toplumun mevcut sorunlarıyla ilgili olarak insanlığı bir pozisyon oluşturabilir ve yetkin bir şekilde takip edebilir. Ders planı: Felsefe tarihinde özgürlük kavramı İnsan ve özgürlüğü. İfade özgürlüğü, ifade ve sorumluluk.Dersin içeriği: Özgürlük, bir kişinin veya tek bir ulusun, insanların çıkarlarına ve yeteneklerine göre hareket etme ve isteklerini gerçekleştirme yeteneğidir. İnsanlar eylemlerinin nesnel koşullarını istedikleri gibi seçmekte özgür değillerdir, ancak somut ve göreli özgürlükleri vardır.Bilimsel ve teknik ilerleme, her insana, sosyal gruba, tüm ulusa hizmet eder, doğanın nesnel yasalarına hakim olmalarına ve uygulamalarına yardımcı olur.Bireyin ve ulusun özgürlük derecesindeki artış, bir bütün olarak toplumun ilerlemesinin ilgili bir ölçüsüdür. Sosyal engellere karşı mücadelesi, genel olarak toplumun ilerlemesi için güçlü bir itici güçtür.İnsanlar, dünyada nesnel bir durumu seçme özgürlüğüne sahip olmasalar da, kendi amaçlarının peşinden gidebilir ve bu amaçlara ulaşmak için çeşitli olasılıklar arasından en etkili yolu özgürce kullanabilirler.Ancak toplumdaki genel nesnel duruma ve fırsatlara, öznelerin (bireyler, sosyal gruplar, etnik gruplar) doğa yasalarına, sosyal normlara ve diğerlerine hakim olma yeteneğine bağlıdır.Dünya felsefesinde özgürlük konusunda çelişkili görüşler vardır.Hegel özgürlüğü öznel ruhla, Feuerbach'ı insanın bireyselliğiyle ilişkilendiriyorsa, din onu Tanrı'ya tapınmayla, varoluşçular da insanın zihinsel eylemleriyle bağlantılı görür.K. Marx, özgürlük meselesini zorunluluk ve yasalar ve bunlara hakim olma bilgisi ile bağlantılı olarak açıklar.F. Engels, "Anti-Dühring" adlı çalışmasında, özgürlüğün bir şeyden bağımsızlığın bir işareti olmadığını, aksine insanın doğal güçler, toplumsal ilişkiler ve kendi varlığı üzerindeki egemenliği olduğunu söyler. Özgürlük gerçek ve göreceli bir kavramdır.Örneğin, kişi farklı koşullara bağlı olarak özgürleşir veya ondan tamamen mahrum kalır. Hayatın bir alanında kendini özgür hissetse de başka bir alanda bunu başaramayabilir. Aynı şekilde bir fert ile bir milletin hürriyet dereceleri de farklıdır.Bu, toplumdaki üretici güçlerin gelişimi ile doğrudan ilgilidir. Aynı zamanda sosyal ve etnik grupların ve bireylerin özgürlüğünü belirleyen toplumun sosyo-politik yapısına bağlıdır.Bu nedenle, özgürlük konusuna siyaset bilimi açısından bakanlar, onu kamu yapısının ve hükümet biçiminin vatandaşların ve bir bütün olarak ulusun seçimi olarak yorumluyorlar.Ekonomi alanında serbest piyasa ve serbest rekabet ilkeleri temelinde üretici güçlerin gelişeceği ve insanların özgürlük alanlarının genişleyeceği bir gerçektir.Her kişinin ve milletin hürriyet derecesi, sadece gelir ve mal varlığı miktarıyla değil, maddi ve manevi varlıkları kendi tercih ve amaçlarına göre kullanabilme kabiliyetiyle de belirlenir.Siyasette özgürlük konusu, ulusun yasal bir devleti yaratma fikriyle bağlantılıdır. Herhangi bir toplumda bir bireyin ve bir ulusun özgürlük derecesi, her şeyden önce, iktidar sistemine ve onun türlerine (despotik, liberal-demokratik vb.) bağlıdır.Siyasal özgürlük alanında liberal-demokratik yönetişim modelinin temel ilkesi, bireylerin üstünlüğü değil, her şeyden önce hukukun üstünlüğü, yani kişilerin sadece hukukla sınırlı özgürlük haklarını kullanabilmesidir. .Bireysel ve ulusal özgürlüğün sınırlandırılması veya engellenmesi, çeşitli nesnel ve öznel nedenlere bağlıdır.Örneğin totaliter, otoriter sistemlerin hakimiyeti, yani demokratik hakların, siyasi özgürlüklerin (konuşma, toplantı, miting, dernek, seçim ve seçim vb.) vb.Gerçek özgürlük, insanlar arasındaki kültürel ilişkilerin garantisidir. Bu nedenle, bilimsel anlamının ve içeriğinin her yurttaş tarafından net bir şekilde anlaşılması, ulusal ideoloji ve siyasetin temel görevlerinden biridir.İnsan doğası gereği doğuştan olmasına rağmen, kendisine verilen özgürlük ve sorumluluk, çevresindeki varlığı keşfetmeye ve tanımaya ilgi duymasını sağlar. Bu nedenle, onlara sahip olanlar her zaman aktif bir konumdadır.Seçim özgürlüğü ile hareket eden kişi, deneyimini zenginleştirir, kendini ifade etme fırsatı bulur. Kendi özgür iradeleriyle hareket etme ve düşünme yeteneğinden oluşurlar.Nesnel dünyada kendimizden başka bir şey görmeyiz, sadece özgür eylemimizin içsel sınırlamasını fark ederiz. Özgürlük bir önkoşul gerektirir, kişi eylemlerinde özgürdür ve nihai sonuç zorunluluklara bağlıdır.İnsan özgürlüğü sorunu, bugün siyasi ve manevi yaşamın merkezinde yer almaktadır ve başarı düzeyi, modern toplum ve genel kültürel gelişimi ile eşittir.